El cərrahiyyəsi nədir?
El, qol, çiyinde yaranan akut yaralanmalar ,sinir veter –damar kesikleri,anadan gelme xestelikler ,yaş artdıqca yaranan deyişiklikler, ezele iflici, bed ve xoş xasseli kütleler ,sinir sıxılması ile bağlı xesteliklerin müayine ve müalicesiyle bağlıdır.
Çox rast gəlinən xəstəliklər
Çəkic barmaq
Yıxılma ya da zerbe ile bağlı barmağın en uc qisminde veterin zerer almasıdır. Bunun esasında oynağı açan veterler zerer gördüyü üçün barmaq ucunu aca bilmir.
Müalicesi İlk bawda xeste 2aya yaxın müddetde barmaq gipsde saxlanılır. Barmaq gipsi istifade olunduğu halda düzelme olmadısa ve ya oynaq içindeki sümükden böyük parça ayrıldısa cerrahi olaraq zerer gören oynaq ve sümük artıq düzeldilir.
Dupuytren xesteliyi
Ovuc ve barmaqların iç sethinde deri altı toxumanın qalınlaşması neticesinde ortaya cıxan xestelikdi. Deride sertleşme ovucdan başlayır,barmağa doğru gedir ve barmaqların ovuc içine bükülmesine sebeb olur.
Risk faktorları Genetik ,yaşın artmağı,kişiler,xronik xestelikler (şeker xesteliyi,ağciyer xesteliyi ,epilepsiya )içki qebulu ve travmalar.
Emeliyyat ne vaxt olunmalı: Eğer xeste stol üstüne elini düz şekilde qoya bilmirse ve ya günlük aktivliyine manee olursa , elini cibine ala bilmirse bu halda emeliyyat olunmalıdır.
Müalicesi:
1-İnyeksiya vasitesile: Sertleşmiş bölgelere iyne vasitesile bezi derman vasiteleri verile biler,bölgeye iyne vasitesile bir neçe defe girilirki,düyünler açılsın. Ancaq bu metodda sinir ve bağlar zere görme riski yüksekdir.
2-Cerrahi: Esas müalice metodudur,deri altındakı sertleşmiş toxumalar ve düyünler cıxartılır.
VETER YARALANMALAR
Açıcı veterler Barmaqları ve el bileyini açan veterler,el ve qolun arxa sethine daxildir.Bu nahiyyede olan kesiklerden daha çox açıcı veterler zerer görür.
Bükücü veterler Barmaqları ve el bileyini içeriye doğru bağlayan veterler el ve qolun iç sethinde yer almaqdadır.
Netice olaraq el ve qolun iç sethinde yaranan kesikler bu veterler zerer görür.
Elin magistral damarları ve sinirleri de bu veterler ile qonşudur ,eğer bükücü veterler zerer görübse mütleq magistral damar ve sinirlerini müayine etmek lazımdı.
Müalicesi Kesik olduqdan sonra ve ya ilk 2-3 hefte içinde ,kesik bölgesinde zerer görmüş veterler tekrar düzeldilir ve xeste 4-6 hefte birterefli gips qoyulur. Gips açıldıqdan sonra fizioterapiya meslehet görülür.
El sınıqları
Yıxılma,ezilme,zerbe neticesinde el sümükerinde sınıqlar yaranır. Bu sınıqlar açıq ve qapalı ola biler. Qapalı sınıq olduğu zaman ağrı,göyerme,şişkinlik ,hereket mehdudluğu ve görüntüde deyişiklikler kimi şikayetler ortaya çıxır. Açıq sınıqlarda ,adından göründüyü kimi sümükler xaricden görünür.
Müalicesi Sınığın şekline ve yerine göre deyişir. Sınığın tipine göre disk ve ya mil vasitesile sümük fiksasiya edildekden sonra gips sarğısı qoyulur. Gips 6hefte saxlanılır. Sonra fizioterapiya meslehet görülür.
El xerçengi
Xerçeng –şiş demekdir. Elde rast gelinen şişlerin çoxu xoş xasselidir ve lokal olaraq çıxarıldıqdan sonra müalicesi tamamlanmış hesab olunur. En cox tesadüf olunan qanqliondur ve daha cox el bileyinde rast gelinir,kapsula içinde jelatin mayesi olur. Sıxlıgına göre böyük hüceyreli şişdir ve oynaq kapsulundan meydana gelir,gec inkişaf edir.Bundan elave lipoma (piy vezi) ,sinirden qaynaqlanan nevromalar,dırnaq yatağı şişleri ve hemangiomalara rast gelinir.
Müalicesi Cerrahidir.
SİNİR İFLİCLERİ
Mil siniri: Daha cox dirsek ,el bileyi ve barmaqların açılmasında rol oynayır. Qol ya da dirsekde meydana gelen açıq ve qapalı yaralanmalardan zerer göre biler. Ilk bawda siniri berpa etmek lazımdır. Unutmaq lazım deyilki,sinirin berpası günde 1mm e qederdir. Ilk başda sinir berpa olunmadısa ya da berpa olunduğu halda düzelmedise o zaman xeste elini ve barmaqlarını aca bilmir.
İncik sinir
Dirseyin ve qolun iç sethinden başlayır ,el bileyinin iç sethinden keçerek baş barmağın ,şehadet barmağın ,orta barmağın ve adsız barmağınında yarısının hissiyyatını temin edir ve bu barmaqların bükülmesine şerait yaradır. Her hansı bir qeza neticesinde dirsek ve ya qolda yaranan acıq yaralanmalarda bu sinir zedelenir. Bu zaman en qısa zamanda siniri berpa etmekdir. ILk başda sinir berpa olmadısa bu zaman barmaqları bükmekde çetinlik yaranır ve ya heç bükülmür .
Dirsek siniri
Dirseyin ve qolun iç sethinden başlayır ,el bileyinin iç sethinden davam edib adsız barmağın bayır sethi ve çeçele barmağın hissiyyatını temin edir. Bu sinir zedelendikde adsız barmağın bir hissesinde ve çeçele barmaqda hissiyyat azalır ,xeste bu barmaqlarını bükmekde çetinlik çetir.
Müalicesi:
veterin köçürülmesi –köçürülmesi planlaşdırılan veter ,zedelenmiş sinir ile elaqesi olmayacaq ve köçürülme elin funksiyasını pozmayacaq şekilde seçilmelidir.
KARPAL TUNEL SİNDROMU
İncik sinirinin el bileyinden keçdiyi bölgede sıxılmasıdır.
Elametleri: Baş,şehadet ve orta barmaqlarda tam ,adsız barmağının iç sethinde hissiyyat ve gücün azalması,bununla yanaşı ağrı ve ovuc içinde ezelelerin zeiflemesi ve derinin daha quru olması kimi elametler ortaya cıxır. Ağrı esasen axşamlar artır,hetta xesteni yuxudan oyadacaq şekilde şiddetli olur.
Müalicesi :El bileyinin iç sethinden 2-3sm yaxın kesik aparılıb ,sinirin sıxılmasına sebeb olan toxumalar serbestleşdirilir. Bir hefte gips sarğısı qoyulur.
KUBİTAL TUNEL SİNDROMU
Dirsek sinirinin dirsek içinde sıxılması neticesinde yaranan bir xestelikdir.
Elametleri:Ağrı,zeiflik,xüsusen adsız ve çeçele barmaqda hissiyyatsızlıq yaranır. Hetta xeste bu barmaqları bir-birine yaxınlaşdıra bilmir ve dirseyi düz saxladığı zaman ağrı yaranır.
Müalicesi :Dirseyin iç kenarından ortalama 2-3sm lik kesik ile sinire catdırılır ve sıxılmasına sebeb olan toxumalar boşaldılır.
BARMAQ VE FALANQA QOPMALARI
Ilk başda xestenin ümumi veziyyeti deyerlendirilir ve mikroskop altında ayrılan parçalar tekrar yerine tikilir.
DİQQET :ILk başda qopan hisse nem tenzif ve ya temiz bir parçaya sarılıb ayrı bir bağlamaya qoyulur. Daha sonra içinde buz olan bağlamaya yerleşdirilir. Qopan hisseni bir başa buz bağlamasına ve ya suya qoymaq olmaz.
1-Tetik barmaq:
Barmaqları büken ve oynaqları tünel şeklinde çevreleyen toxumaların (Pulley) xesteliyidir. Barmağın dabanında pulleyde qalınlaşma neticesinde barmağı açıb bükerken tıxanma,ağrıya sebeb olur.
Müalicesi :Cerrahi yolla barmaq dabanında ortalam 1sm lik kesik aparılır ve pulley bowaldılır .
2-birleşmiş barmaqlar:
iki barmaq ve ya daha çox barmağın birleşmesidir.
Ana betninde barmaqların bir-birinden ayrılma dövründe bir pozğunluq yarandıqda ortaya çıxan bir xestelikdir. Genetik xestelikler içinde en çox rast gelinendir. Daha çox orta ve adsız barmağında rast gelinir. Bezen bütün barmaqlar bir-birine birleşmiş olur. Komplet (barmaqların tam birleşmesi), Inkomplet (qismen birleşmiş), Kopmleks(sümük,sinir,damar birleşmiş formada) ve komplet-kompleks (bütün barmaqlar ,sümük,sinir,damar daxil bir-birine birleşmiş halda ve ya coxu eksik halda) şeklinde ola biler.
Müalicesi: Cerrahi yolla barmaqlar bir-birinden ayrılır. Esasen tipine göre deyişir ve 1 ve ya mektebe başlamadan önce emeliyyat olunur.
3-Barmaqların artıq olması:
Ayaq ve ya eldeki barmaqların cox olmas mmm nıdır.
Müalicesi :cerrahi olaraq işlek olmayan barmağın alınmasıdır.